Welkom in het Buitenmuseum van Haarlemmermeer

Waar staat deze Verhalenpaal?

  • Locatie: Kerkweg, nabij de Stompetoren, tussen inrit boerderij en het fietspad naar Spaarndam, Spaarndam, Spaarnwoude
  • RD Coordinaten: 107851, 490985

Heeft u een verhaal bij deze paal? Stuur het  naar naar schakelsaandeketting@shmdc.nl. 

Binnenmuseum

Naast de 20 Verhalenpalen die verpreid staan door de hele polder, kunt u ook een bezoek brengen aan het Cruquius Museum in Cruquius en het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp. Kijk op www.haarlemmermeermuseum.nl en op www.komkijkenmetkortingbijCruquius.nl.

Stompe Toren

Net ten oosten van Haarlem ligt de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Op de kaart is een scherpe overgang te zien tussen stad en platteland. Vanaf de Lage Dijk, bij punt 1 op de kaart, ziet u in het oosten Spaarnwoude liggen. Te midden van enkele gebouwen rijst de Stompe Toren op, gelegen op een verhoging in het terrein.

Vanaf punt 3 op de kaart, een parkeerterrein, kunt u naar de Stompe Toren lopen. Onderweg ziet u vanaf de Hoge Spaarndammerdijk, punt 2, dat vanaf de toren een hogere rug in het terrein, een langgerekte strandwal, in uw richting loopt.

De toren dateert uit de 13e eeuw. Tijdens het beleg van Haarlem, in 1573, werd het dorp door de Spanjaarden in brand gestoken, de toren bleef hierbij behouden. In 1764 is het huidige kerkje tegen de toren aangebouwd. De toren is goed te zien vanaf de A9 tussen Rottepolderplein en de Wijkertunnel. In de muur bevinden zich twee stenen die de vaam aangeven van de Sparrewouwer reus.

Het bord bij de kerk beschrijft hoe vanaf 4500 jaar geleden, weliswaar met onderbrekingen, bewoning op de strandwal is geweest. De Stompe Toren en de kerk zijn rond 1300 gebouwd. Naast de kerk liggen diverse bezienswaardige grafstenen.

Spaarnwoude

Spaarnwoude is een dorp in de gemeente Haarlemmermeer dat tot 2019 onder de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude viel. Het dorp bestaat uit verspreide bebouwing, er staan huizen rondom de kerk, maar ook langs de Kerkweg, de Spaarndammerdijk, de Lage Dijk en de Liede.

Spaarnwoude was van 1816 tot 1857 een aparte gemeente. In 1857 fuseerden de gemeente Haarlemmerliede en de gemeente Spaarnwoude tot de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude.

Het dorpje ontstond in de middeleeuwen op de strandwal. Langs Spaarnwoude liep de enige landverbinding tussen Amsterdam en Haarlem, via Penningsveer, Spaarnwoude, Halfweg en Sloterdijk.[3]

Het dorp Spaarnwoude vanuit het oosten met de Stompe Toren.

Strandwal en veenvlakte

Op de Geomorfologische kaart van Nederland, is te zien hoe de langgerekte strandwal (geel), weliswaar met onderbrekingen, te midden van de ontgonnen veenvlakte (paars) ligt. Voor het ontstaan van de strandwal moeten we enkele duizenden jaren terug gaan. Na de laatste ijstijd, het Weichselien, steeg de zeespiegel door het afsmeltende landijs. Aanvankelijk ging deze stijging zo snel dat de kustlijn zich landinwaarts verplaatste. De getijdenwerking had grote invloed. Grote getijdensystemen, zoals de Oer-IJ, waren in deze periode actief. Zo’n 5000 jaar geleden trad er een kentering op. De zeespiegel steeg minder snel. Door de branding werden evenwijdig aan de kust uit de strandafzettingen langgerekte ruggen gevormd, de zogenoemde strandwallen.



Ter hoogte van het huidige Spaarnwoude lag een moerassig veengebied. Hier werd door de branding, circa 5200 jaar geleden de meest oostelijk gelegen strandwal opgeworpen. Aanvankelijk viel zo’n strandwal alleen bij eb droog. Door verdere ophoging ten gevolge van sedimentatie hield de strandwal uiteindelijk bij vloed stand. De strandwal van Spaarnwoude is zo’n 100 meter breed. Onder de strandwal bevindt zich veen, op de strandwal is een laag klei afgezet. Het is een zeer representatief voorbeeld van de oudste strandwallen van Nederland

Zeewaarts van de strandwal van Spaarnwoude werd op de strandvlakte door de branding een nieuwe strandwal opgeworpen. Dit herhaalde zich enkele keren, waardoor de kustlijn zich ondanks de stijgende zeespiegel weer in westelijke richting verplaatste.
De brede (500 m) strandwal van Haarlem is 4800 jaar en die van Santpoort 4300 jaar geleden gevormd. In de loop van de tijd zijn op de oude strandwallen door de wind duinen, de zogenoemde Oude Duinen, gevormd. De nu dicht langs de kust gelegen hoge duinen, de zogenoemde Jonge Duinen, zijn pas na het begin van onze jaartelling ontstaan.

Tijdens een rondwandeling in de directe omgeving van de kerk is op diverse plaatsen een duidelijke trede in het terrein te zien bij de overgang van de strandwal naar de veenvlakte. De meer naar het westen gelegen brede strandwallen zoals in Haarlem zijn inmiddels vrijwel geheel bedekt met bebouwing. Dat maakt het zo aardig dat de provincie de strandwal benoemde tot  aardkundig monument. Op 25 november 2002 onthulde gedeputeerde Ada Wildekamp het eerste aardkundige monument in Noord-Holland. Op een gedenksteen staat deze gebeurtenis gebeiteld.  Wellicht vreemd zo’n fors brok graniet in deze streek. Maar het is natuurlijk wel een typisch aardkundig gedenkteken.

Vergravingen, ontgrondingen en grondwaterstanddaling vormen potentiële bedreigingen voor dit gebied.

Bronnen:
Geomorfologische kaart: Alterra (Wageningen UR)
Topografische kaart: Topografische Dienst Emmen
Hoogendoorn, W., 2007. Strandwal Spaarnwoude. Grondboor & Hamer jrg. 61 nr 1,pp. 2-6.